Op bezoek bij het Kazemattenmuseum
Enkele kilometers uit de Friese kust liggen de beroemde kazematten van Kornwerderzand op de Afsluitdijk. Het is de enige plek in Europa waar in de meidagen van 1940 de Duitse Blitzkrieg vastliep. Slechts 225 Nederlandse soldaten wisten ruim 15.000 Duitsers tegen te houden. In de jaren ’80 is op deze plek het Kazemattenmuseum ingericht. Het geeft een goede indruk hoe de manschappen in 1940 waren ondergebracht en de teleurstellingen die ze hebben gevoeld dat ze zich moesten overgeven na enkele dagen vechten zonder verslagen te zijn. Tijd om op bezoek te gaan bij de buren en meer te leren over deze historische plek.
Door Marleine van de Lagemaat
Op weg naar het Afsluitdijk Wadden Center viel mij al enkele keren de Kazematten op. Wat is hier gebeurd, en welke rol hebben de Kazematten op de Afsluitdijk gespeeld? Vanaf de bouw van het Afsluitdijk Wadden Center keek ik naar de Kazematten, en besloot ik dat het tijd werd om meer te leren over deze geschiedenis bij onze buren.
Vanaf het Afsluitdijk Wadden Center is het een klein stukje lopen naar het Kazemattenmuseum. De sluis over en onder, en je begrijpt meteen de impact van de Afsluitdijk. Aan de ene kant het IJsselmeer en aan de andere kant de Waddenzee, waar je net niet bij kan terwijl je boven je hoofd de auto’s over de sluis hoort rijden. Het gerommel is hard, maar het blijkt zacht in vergelijking met het lawaai wat we later horen.
Bij binnenkomst loop je letterlijk de geschiedenis tegemoet. Terwijl mijn oog over het prikkeldraad en het afweergeschut glijdt en ik meegenomen word in mijn gedachten over de gebeurtenissen hier, hoor ik achter mij een mannenstem. Het blijkt Ruurd Gaastra, de voorzitter van het Kazemattenmuseum.
Verdedigingslinie
Hij vertelt mij dat met de aanleg van de Afsluitdijk een nieuw risico ontstond: “De Vesting Holland zou voortaan ook vanuit het noorden aangevallen kunnen worden. Daarnaast zou bij een verovering de vijand met de opening van de sluizen grote stukken land onder water kunnen zetten. Daarom zijn er aan beide zijden van de dijk verdedigingslinies gebouwd.” Daarnaast zit er een ‘knik’ in de dijk als bijkomend voordeel. In vergelijking met een rechte dijk, is het voor de vijand moeilijker om de kazematten te beschieten.
Dit bleek erg handig toen op 10 mei 1940 de Duitsers Nederland binnen vielen. Het plan was om de Vesting Holland van meerdere kanten aan te vallen. De noordelijke route liep langs de Afsluitdijk, waar 255 Nederlandse soldaten in zware fortificaties de wacht hielden aan de oostzijde van de dijk. Een even zware fortificatie was aan de westzijde, nabij Den Oever, gebouwd.
De slag
Gaastra neemt ons mee naar beneden, en we treden een kazemat binnen. Het is donker en koud. Op 7 schermen word je 7 minuten lang meegenomen in het verhaal van de Koninklijke Marine tijdens de meidagen van 1940. Hoewel de Duitsers zich bewust waren van het feit dat de Afsluitdijk zwaar gefortificeerd was met kazematten, werd er besloten om een poging te wagen om de Afsluitdijk over te steken. De Duitse onderneming mislukte. Dat kwam mede door de kanonneerboot Johan Maurits van Nassau, die vanaf de Waddenzee een Duitse batterij bij Kornwerderzand onder vuur nam. De Duitsers werden door de beschieting gedwongen hun artillerie terug te trekken. Het schip werd twee dagen later door Duitse bommenwerpers bij Callantsoog tot zinken gebracht. Zeventien bemanningsleden verloren daarbij het leven. Ruud Gaastra verwijst hierbij naar een bijzonder museumstuk: “Precies op het tijdstip van de ondergang stopte het horloge van één van de overlevenden met tikken.” Aan het einde van de animatiefilm licht er een object op. Het blijkt het horloge van Hofmeester Coenraads.
De Stelling Kornwerderzand is de enige Nederlandse stelling die de Duitsers heeft weten tegen te houden in de meidagen van 1940, en de Slag om de Afsluitdijk is een van de weinige veldslagen die de Duitsers verloren tijdens hun Blitzkrieg tegen West-Europa. Het hield de Nederlandse overgave niet tegen na het bombardement op Rotterdam.
Ik loop naar buiten en het regent. Weer een ander gezicht, ik kijk achter mij en kijk ineens met hele andere ogen naar het brugdek. De Afsluitdijk blijft mij verrassen.
Voor meer informatie over het Kazemattenmuseum kijk op http://www.kazemattenmuseum.nl/ of plan een bezoek om zelf het verhaal te ervaren over de slag om de Afsluitdijk in mei 1940, de Duitse bezetting, de bevrijding en de Koude Oorlog. De originele elementen en het verhaal maken dit een bijzondere locatie om te bezoeken en zal zeker een indruk achterlaten. Ook in het Afsluitdijk Wadden Center zal straks meer te vinden zijn over de bijzondere functies van de Afsluitdijk, waaronder de Afsluitdijk als verdedigingslinie.
